Op 5 mei, bevrijdingsdag, vlogen wij naar Tallinn, waar vrijheid nog niet eens zo heel lang een vanzelfsprekendheid is. De Patarei gevangenis is daarvan een nog levend bewijs. Hier gingen velen naar binnen om nooit meer naar buiten te komen. Gebouwd onder Tsaar Nikolaas I in 1828 als zeefort, maar in de Sovjet tijd (en ook daarna nog) gebruikt als gevangenis. Pas in 2004 werden de laatste gevangen overgeplaatst naar een andere gevangenis. Ik bezoek de Patarei gevangenis, één van de meest bizarre bezienswaardigheden waar ik ooit ben geweest.

De Patarei gevangenis, Tallinn

Binnen de muren van Patarei Prison

Eenmaal binnen is het stil. En koud. Zelfs als de zon buiten doorbreekt merk je daar binnen de muren van dit gebouw op de meeste plekken niks van. De wind laat af en toe een deur krakend bewegen. Het lijkt alsof je zo een psychologische thriller in stapt, waar de tijd heeft stil gestaan. In een hoekje van dit eenzame doolhof van gangen, cellen en kamers staat een vergeten typemachine, met Cyrillische letters. In de operatiekamers zijn nog steeds de gebruikte voorwerpen te zien, zoals operatielampen, een anesthesie-apparaat, oude flessen waar waarschijnlijk ooit vloeistoffen in zaten en allerlei apparaten waarvan ik alleen maar kan raden waarvoor ze dienden. Hoeveel mislukte operaties zullen hier hebben plaatsgevonden?

De Patarei gevangenis, Tallinn: één van de operatiekamers en een oude typemachine

Cellen en personeelskamers

Achter elke dikke, metalen deur staan weer opnieuw tien ijzeren stapelbedden. Hier en daar nog een vies kussen, een kale matras of zelfs een paar half vergane schoenen, zodat het weinig inlevingsvermogen kost om je de gevangenen die hier zaten voor de geest te halen. Sommige ruimtes staan nog vol met meubels. De kamers aan de zonnige Zuidkant van het gebouw lijken gebruikt door personeel: bewakers en in de medische vleugel artsen. In andere ruimtes is alleen een stoel of een bed achtergebleven. In de bibliotheek liggen kranten uit het jaar 1989 naast Russische romans en tijdschriften in Cyrillische letters. Op verschillende plekken staan nog de oude wachttorens, waar ooit de binnenplaatsen nauwlettend in de gaten werden gehouden.

Patarei: De wachttoren en surveillance gangen van de bewakers

Geen sprookje

Bizar, dat een plek als deze zich op loopafstand van een sprookjesachtige binnenstad bevindt… in nog geen kwartier loop je er door de in opkomst zijnde wijk Kalamaja naar toe. Een glimp van het ellendige leven achter het “IJzeren Gordijn”.

De executiekamer in de Paterei gevangenis, Tallinn

Update: Eind 2016 is de Paterei gevangenis gesloten voor bezoekers en dik twee jaar later is in een beperkt deel ervan de tentoonstelling “Communism in Prison” geopend. Deze tentoonstelling is in de zomermaanden te bezoeken.