Dat Fez bezienswaardigheden genoeg heeft moge duidelijk zijn, maar of je door de meute te volgen het echte Fez zult zien, betwijfel ik. Steeds meer toeristen weten de weg naar Fez te vinden en dat je dan de medina met haar eeuwenoude stadspoorten, medressa’s en moskeeën gezien moet hebben, net als de leerlooierijen en weverijen, dat is iedereen bekend. In een dag kan je veel zien. Hoewel de kans groot is dat je van de bezienswaardigheden van Fez slechts een glimp kan opvangen, vanachter de ruggen van tientallen andere toeristen, die de dakterrassen rond de leerlooierijen en de smalle steegjes van de medina bevolken. Wil je het echte Fez zien? Blijf dan minstens 3 nachten en plan je bezoek handig. Zo zie je ook de kant van Fez zonder drommen toeristen.
Fez bezienswaardigheden voor de vroege ochtend
Tot een uur of 10 is er bijna nog niemand te vinden in de smalle straatjes van de medina. Ook rond Bab Bou Jeloud, de beroemde, blauwe stadspoort, is het dan nog rustig. De tourgroepen lijken hun dag allemaal ten noord-oosten van de medina te beginnen, bij de leerlooierijen. Dit is dus jouw kans om vanuit Bab Bou Jeloud de medina in noord-oostelijke richting in te lopen. Buig je rechtsaf, dan volg je de smalste van de 2 paralelle hoofdstraten, de Talaa Sighira. Kies je voor links, dan loop je door de bredere Talaa Kibira. Wordt het je toch te druk in de hoofdstraten? Sla rechtsaf vanuit Talaa Sighira voor de prachtigste, smalle (en soms best donkere) straatjes, die je slechts met ezeltjes en hun eigenaars deelt. De enige winkeltjes hier zijn geen souvenirshops, maar kleine “hole-in-the-wall”-stalletjes met koek, snoep, zakdoekjes en andere kleine boodschapjes, die de lokale bewoners hier kopen.
Wil je de medina van Fez zien? Doe dat dan in de vroege ochtend
Leerlooierijen tussen 11 en 12
Rond 11 uur is de rust bij de leerlooierijen van Fez weer wat teruggekeerd, hoewel de grootste rondom Chouara Tannery zeker nog genoeg bezoek zullen hebben. Bezoek een kleinere looierij als je deze zware, maar unieke werkzaamheden wilt zien zonder de toeristische poespas. Soms zijn ze wat lastig te vinden, maar geregeld staat er een bordje naar één van looierijen, of loop anders je neus achterna. Tijdens het proces van het maken van leer worden ammoniak en duivenpoep gebruikt, zodat je zonder veel moeite weet wat zich achter een hoge muur bevindt.
Loop je over de Rue Chouara, dan is het ook een idee om de derde of vierde leerwinkel aan de rechterkant binnen te lopen. Allemaal hebben ze namelijk een dakterras dat uitkijkt over de Chouara Tannery. Alleen zal zo’n eigenaar van een kleinere zaak, aan het begin van de straat, je graag een privé rondleiding geven, als enige bezoeker van zijn dakterras. In de ochtend is het zicht op de kleurige verfbaden vanuit deze kant ook nog eens veel beter, omdat je de zon niet recht van voor hebt, zoals dat bij de grotere terrassen wel ‘t geval is.
De leerlooierijen zijn altijd druk bezocht, dus kies je dakterras slim
Geef de eigenaar van de winkel, of degene die je tekst en uitleg heeft gegeven over het proces van de leerverwering, een kleine bijdrage aan het eind van de “tour”. Tenzij je wat koopt uit de winkel natuurlijk, maar wees bereid om hier flink af te dingen!
Loop je na je bezoek aan de Chouara Tannery verder in noordelijke richting en blijf je de weg naar links volgen, dan loop je al gauw door de meest fotogenieke straatjes van Fez. De bouwwerken van de eeuwenoude Al-Qarawiyyin universiteit en Zaouia Sidi Ahmed Tijani staan hier vlak bij elkaar en als niet-Moslim was het me vanaf de buitenkant niet duidelijk waar de één ophoudt en de ander begint. Dat de poorten en de glimpen die ik opving van de binnenplaatsen de meest indrukwekkende zijn die ik ooit zag, dat weet ik dan weer wel. Geen idee of het puur geluk was, of een dagelijkse gang van zaken, maar precies toen wij hier rond het middaguur liepen stonden of gingen juist de meeste poorten net open, zodat we veel van de mooie heiligdommen konden bewonderen. De straten zelf waren vrijwel verlaten.
Al Qarawiyyin en Zaouia Sidi Ahmed Tijani.. tegen het middaguur bijna verlaten
De winkeleigenaren in tapijten, rond het moderne, kleine winkelcentrum aan dit deel van de Talaa Kebira, willen je graag (tegen een kleine vergoeding) hun wolspinnerrij (en tapijtenshop) op de bovenverdieping laten zien, waar je dan tevens van een geweldig uitzicht vanaf hun dakterras kan genieten. Aanrader!
Geen bezienswaardigheid, maar een unieke belevenis
Lunchen kan je overal in Fez doen. De bediening van populaire restaurants rond de Bab Bou Jeloud staat te trappelen om jouw naar één van hun tafeltjes te loodsen. Je kan ook kiezen om een lokale lunch te eten, bij een inwoner van Fez thuis. Zo hebben wij zelf om 1 uur ‘s middags afgesproken met Sahar, een interessante dame die de meest heerlijke Marokkaanse gerechten op tafel tovert. Haar “Dar” zou slechts een gewoon huis zijn, zoals zovelen in de medina van Fez. Wij vinden het een sprookje.
Niet één van de standaard bezienswaardigheden van Fez – eten bij een local
Voordat we gaan eten, krijgen we een uitgebreide rondleiding en het ene vertrek is nog verrassender dan het andere. De details zijn schitterend en wat zo speciaal is: je hoort hier werkelijk helemaal niks en je hebt geen idee dat je hier nog steeds in de drukke medina van Fez bent. Het eten is verrukkelijk en een stuk smaakvoller dan de op toeristen gerichte eenheidsworst die in de restaurants buiten geserveerd wordt. Hoe je met inwoner van Fez in contact komt? Dat kunnen ze je bij Resirest wel vertellen! In een uitgebreid apart blog vertel ik meer over deze ervaring en kan je ook nog extra foto’s zien.
Zonsondergang vanaf Borj Nord
Mocht je nog energie over hebben na je lunch, dan is de klim naar het fort Borj Nord een aanrader om de zonsondergang te zien. Halverwege Talaa Bebira is een parkeerplaats die Ain Azliten heet. Van hieruit loop je recht op Borj Nord af. Vergeet de autoweg, maar kies één van de vele ezelpaadjes omhoog, klauter over rotsen en voel je een avonturier. Het uitzicht over Fez wordt steeds mooier en het is niet moeilijk om in de omgeving van het fort een rustig plekje te vinden om de zon de hemel steeds roder te zien kleuren.
Een geweldige afsluiting van een dag Fez is een bezoek aan Borj Nord en de zonsondergang
In het Borj Nord fort is een museum gehuisvest, dat door veel mensen wordt overgeslagen. Als je tijd hebt is de tentoonstelling van wapens van over de hele wereld, door de eeuwen heen, best de moeite waard. Wij waren (de volgende ochtend) de enige bezoekers hier. Zo zonde.
Het echte Fez in de mellah, de Joodse wijk
Eén van de minder bezochte bezienswaardigheden van Fez, maar toch nog best op het gebaande pad, is de indrukwekkende toegangspoort tot het nationaal paleis. Dit paleis staat halverwege de medina en de nieuwe stad van Fez en is best een trippel vanuit de medina. Een taxi kost je 20 tot 30 Dirham.
Bezienswaardigheden Fez en Noord-Marokko in bewegend beeld
Een stuk minder mensen wagen de stap om de Joodse wijk vlakbij het paleis te verkennen. Logisch, want de wirwar van straatjes ziet er niet meteen heel aanlokkelijk uit. Tussen het paleis en de imposante Bab Es-Semmarine poort snijdt een weg vol winkeltjes de wijk als het ware doormidden. Ten noorden van de hoofdweg wonen de rijke mensen, waarvan nog slechts een klein deel Joods is en dit deel van de wijk is schoon, netjes en kleurrijk. Wie mij kent weet dat juist het zuidelijke deel van de wijk een speciale aantrekkingskracht op mij heeft: de mellah.. waar de veel armere bevolking leeft in huizen die zuchten en steunen onder het gewicht van de geschiedenis. Dit is toch een hele andere kant van Fez dan de gemiddelde bezoeker te zien krijgt.
Een kijkje in het echte leven in de Mellah van Fez
We lopen net, vol goede moed, deze wijk in als we worden aangesproken door een man die zich aanbiedt als gids. Gezien zijn nette vraagprijs en de enorme wirwar aan straatjes, waarin we graag de Joodse begraafplaats willen terugvinden gaan we in op zijn aanbod. Een goede keus, want de man is een schat aan informatie. Hij wijst ons de huizen van de rabbijnen, laat ons details zien die we zelf nooit gevonden hadden (de hoefijzers voor geluk en typisch Joodse mozaïeken op verscholen plekjes) en maakt een vriendelijk praatje met de bewoners van de wijk, waardoor we een unieke kijk op deze kant van Fez krijgen. Een ontoeristisch Fez en een wereld van verschil met de drukke medina. Andere toeristen komen we maar mondjesmaat tegen, de meesten van hen hebben blijkbaar ook “toevallig” een gids ontmoet.
Wat we hier zien is onvoorstelbaar: hele gezinnen die in kelderwoningen leven, met een aarden vloer. Zij wonen naast anderen, die slechts klapperende luiken vol gaten hebben om ze te beschermen tegen de frisse herfstwind en de nieuwsgierige blikken van voorbijgangers. Hogerop hangen houten balkons aan de buitenmuren, die van verre een gelijkenis hebben met de Spaanse balkons. Logisch, want de Joodse bewoners waren van oorsprong Spaans. In schamel verlicht portiekjes zijn restanten van de meest kleurige mozaïeken te zien en geregeld komen we inwoners tegen op weg naar de fontein of de wasruimte, omdat er in geen enkel huis hier een waterleiding is. Voor mij is dit één van de beste bezienswaardigheden van Fez en ik geniet van de eerste tot de laatste minuut. Heel speciaal om te zien hoe deze mensen wonen en leven.
Voor mij één van de beste bezienswaardigheden van Fez
Terug naar de medina
En heb je na deze bezienswaardigheden Fez nog niet gezien zoals je jezelf vooraf had voorgesteld? Dwaal lekker nog een ochtend of late namiddag rond door de medina en laat de Bab Bou Jeloud, de Talaa Sighira en Talaa Kebira achter je. In de medina zijn talloze straatjes die nauwelijks ooit toeristen zien en overal zijn onontdekte parels, als je ze maar wilt zien. Misschien zijn ze bedekt met een laag stof en half vervallen. Misschien moeten je ogen een beetje wennen aan de duistere steegjes. Zodra ze gewend zijn zul je de mooiste dingen ontdekken. Sta open voor wat op je pad komt en wie weet wordt je wel spontaan een chai aangeboden door één van de lokale bewoners. Njoy!
Lees meer over Afrika:
