Belichting – zonder licht geen foto

Fotograferen is schrijven met licht. Zonder licht kan je geen foto maken. De juiste belichting is belangrijk om een mooie foto te maken en geregeld krijg ik de vraag met welke instellingen ik bepaalde foto’s maak. Heel eerlijk denk ik daar zelden over na, veel foto’s maak ik op gevoel, maar speciaal voor jou leg ik vandaag uit hoe je tot de juiste belichting komt. Tijd voor een klein stukje theorie:

De 3 elementen die de belichting bepalen

Met belichting bedoel ik niet hoeveel licht er op je onderwerp valt, of uit welke hoek dat licht afkomstig is, maar hoeveel licht er op de sensor van je camera valt. De hoeveelheid licht die op je sensor komt moet precies goed zijn, anders is je foto te donker (onderbelicht) of te licht (overbelicht). De 3 elementen die de belichting bepalen zijn

• ISO: de mate van lichtgevoeligheid van de sensor van je camera (en heeft invloed op de hoeveelheid ruis in je foto)
• Diafragma: de grootte van de opening van de lens op ’t moment dat je de foto maakt (heeft invloed op de scherpte-diepte in je foto)
• Sluitertijd: de tijd dat de sluiter geopend is (heeft invloed op de mate van beweging of bevriezing in je foto)

Deze 3 elementen samen worden vaak weergegeven in een driehoek, de zogenaamde belichtingsdriehoek. De driehoek laat zien dat de onderdelen samen de belichting van je foto bepalen. Als je één van de drie elementen verandert zal dat ook de andere 2 elementen beïnvloeden, óf je foto zal onderbelicht of overbelicht worden.

De belichtingsdriehoek laat zien welke 3 elementen de belichting van jouw foto bepalen

Hoe werkt dat dan met die ISO, diafragma en sluitertijd?

Om uit te leggen hoe dat nou precies zit met die belichtingsdriehoek wordt vaak een metafoor gebruikt. Een veel geziene is de volle emmer metafoor. Zelf vind ik de raam-metafoor duidelijker, omdat het daarbij ook over licht gaat.

Stel je jouw camera voor als een raam met luiken die open en dicht kunnen. Het diafragma is het formaat van je raam. Hoe groter het raam, zoveel te meer licht komt er binnen en zoveel te lichter zal je foto dus worden. De sluitertijd is de tijd dat de luiken voor je raam open zijn. Hoe langer je de luiken open laat, hoe meer licht er binnen komt, waardoor je foto lichter zal worden. Stel je voor dat je raam getint zou zijn. Hoe donkerder de tint (hoe lager de ISO), zoveel te minder last je hebt van het irritante zonlicht dat door het raam naar binnen schijnt.

De belichting uitgelegd a.d.h.v. de raam metafoor

Er zijn dus eigenlijk 3 manieren om meer licht binnen te krijgen. Je kan het raam groter maken (diafragma), de luiken langer open zetten (sluitertijd), of een lichter getint raam nemen (de ISO verhogen).

Maar hoe kies je de juiste waarden voor de belichting dan?

Eerder legde ik je uit dat de beste foto’s 5 elementen bevatten en slechts 1 daarvan is de belichting. Ik kan geen van die 5 elementen aanwijzen als DE belangrijkste, maar feit is wel dat je zonder licht geen foto kan maken en met een slechte belichting zullen je foto’s niet in de buurt komen van dat perfecte plaatje dat je in je hoofd had. In sommige gevallen, zoals bijvoorbeeld bij het fotograferen van gebouwen, kan je zo lang prutsen met je camera als je zelf wilt, maar soms heb je maar heel even om je camera in te stellen, voordat hét moment voorbij is.

In (oude) gebouwen kan je zo lang met de belichting spelen als je wilt

Het loont daarom om de basis een beetje in je hoofd hebben, zodat je ook als je minder tijd hebt een mooie foto kan maken. Bovendien is het heel gaaf om te experimenteren met licht, want dat leidt vaak tot bijzondere foto’s. Als je dan al een beetje een beeld hebt van de belangrijkste factoren waarmee je kan spelen is dat wel zo handig. Deze snelle tips uit de praktijk helpen je een eindje op weg:

Houd de ISO liefst zo laag mogelijk. Hoe hoger je ISO, hoe korreliger je foto wordt, oftewel hoe meer ruis je krijgt. Ik vind dat zelf vaak niet mooi, hoewel het in sommige foto’s juist wel wat kan hebben en bij kan dragen aan de sfeer.

Een camera met een betere, grotere sensor heeft minder last van ruis bij hogere ISO’s dan een camera met een kleinere sensor. Een fullframe camera is wat dat betreft super, hoewel de techniek steeds verder verbetert en ook de nieuwe camera’s met aps-c het heel goed doen.

Deze foto is met weinig licht en daardoor een hogere ISO (2000) gemaakt

Ook voor zonnige buitenfoto’s zet ik de ISO graag zo laag mogelijk, want daarmee blijft de lucht het mooiste blauw. Het diafragma daarbij zo ver mogelijk dicht draaien (een hoog F-getal) maakt ook dat de lucht nóg blauwer lijkt.

Fotografeer je bewegende objecten, dan kan het lonen de ISO wat omhoog te zetten, zodat je sluitertijd wat korter kan zijn. Daarmee blijft je onderwerp scherp. Met een langere sluitertijd heb je kans op een bewogen foto. Hoewel beweging in de foto soms juist heel gaaf kan zijn.

Fotografeer je ook nog eens in een minder goed verlichte ruimte, dan kan je diafragma je uit de brand helpen als je de sluitertijd niet wilt verlengen. In ruimtes met weinig licht zet ik mijn diafragma zo ver mogelijk open (dat is een laag F-getal) en de ISO zo hoog als ik durf, zonder al te veel ruis te veroorzaken (met mijn Canon 7-D is dat max. 3200, maar liever iets lager).

Een goede belichting is bij weinig licht best lastig, gelukkig zaten deze mannetjes vrij stil

Let wel op dat met een open diafragma slechts een klein deel van je foto scherp zal zijn en dat je dus verdraaid goed moet focussen om juist dát deel van je foto scherp te hebben dat jij belangrijk vindt.

Het lijkt heel wat om rekening mee te houden en om te onthouden, maar als je er een gewoonte van maakt om je camera van de automatische stand af te zetten en je instellingen altijd zelf te doen krijg je er gauw genoeg handigheid mee. Zoals ik al zei denk ik zelden na over de belichting en de instellingen waarmee ik foto’s maak. Door de vele oefening is het een tweede natuur geworden. Wat dat betreft leven we in het perfecte tijdperk: met digitale camera’s kan je net zoveel oefenen als je zelf wilt, zonder dat het je ook maar een cent kost. Waar wacht je dus nog op?! Veel plezier!

Ga naar al mijn Fotografie blogs, of kies een andere bestemming »