Weet jij wat baksheesh is? Toen wij in 2008 voor de eerste keer India binnen stapten had ik nog nooit van baksheesh gehoord. Dat duurde niet lang. Zonder baksheesh geen India. Als baksheesh ophoudt te bestaan stopt de wereld in India waarschijnlijk spontaan met draaien. Na die eerste maanden India hadden we het idee dat baksheesh dan ook echt iets typisch Indiaas was, maar een aantal maanden later kwamen we het in Egypte opnieuw tegen. Ook daar lijkt baksheesh net zo gewoon als ’s ochtends een broodje eten als ontbijt, of adem halen in je slaap. Ook in veel andere landen in Azië en het Midden-Oosten zijn ze van baksheesh niet vies, maar meestal niet in die mate dat je er als toerist heel veel van merkt.
Wat lees je in mijn blog?
Wat is baksheesh dan?
Baksheesh betekent cadeau in het Perzisch. Er wordt mee bedoeld dat je een beetje geld geeft als aalmoes of fooi, meestal aan iemand die het bepaald niet breed heeft. Het is dan geen fooi zoals we die in Europa kennen, een percentage van de dienst of product dat je extra betaalt, maar eerder een gift aan iemand uit goedheid of als dank voor bijvoorbeeld een tip of hulp. Dat is de fijne, en gelukkig meest voorkomende, vorm van baksheesh. Hoewel er in sommige gevallen ook op een doordringende, soms vervelende, manier baksheesh geëist wordt. Een flinke stap verder is er ook nog de vorm van baksheesh, die we gelukkig niet erg vaak bij de hand hebben gehad, maar die toch de meeste indruk heeft gemaakt. Het woord baksheesh wordt ook gebruikt om smeergeld mee aan te duiden, een manier om de ander om te kopen of over te halen om dingen te doen die volgens de wet niet mogen.
baksheesh voor hulp of een tip is zeer gebruikelijk op veel plekken in de wereld
Een cadeau
Een cadeau houdt in dat je vrijwillig iets geeft aan een ander. In veel gevallen is het dat ook. Veel banen in Azië en het Midden-Oosten zijn zeer slecht betaald en het karige salaris kan met baksheesh enigszins worden opgevijzeld. Als de kamerjongen, die in de meeste hotels en guesthouses in India aanwezig is, een rol wc-papier voor je ophaalt, omdat je die als Westerling nou eenmaal wilt gebruiken en ze die niet standaard hebben neergezet, is het wel zo aardig daar een kleine fooi voor te geven. Zeker als ’t hem binnen 5 minuten gelukt is. 😉 Hetzelfde geldt voor de receptiemedewerker in Egypte, die ervoor zorgt dat je na je nachtelijke aankomst alsnog een fijne kamer krijgt, ook al is er iets mis gegaan in de reservering, en dan ook nog eens je tas voor je naar je kamer draagt.
Een oude, gehandicapte man die op het centrale plein een papieren bekertje naar je omhoog houdt en je een tandeloze glimlach schenkt stelt een “cadeautje” zeker ook op prijs, net als het mannetje die aanbiedt dat je in ruil voor wat kleingeld door zijn verrekijker naar het schitterende uitzicht mag kijken. Geef je, of niet? En wat te denken van de heilige man, in India en Nepal saddhu genaamd, die graag met je op de foto wil, en daar naar alle waarschijnlijkheid een kleine bijdrage voor vraagt. In onze ogen zijn dit variaties op het thema bedelen, de één wat creatiever dan de ander, maar toch doen we er liever niet aan mee. Ik kan me voorstellen dat een ander hier een andere keus in maakt en soms is de situatie zo dat we ook weleens overstag gaan. En hoe zit ’t met de jongen die je wijst op een heel bijzondere, maar als toerist nauwelijks vindbare bezienswaardigheid, die je anders zeker gemist had? De grens tussen baksheesh en bedelen is een dun lijntje en niet altijd duidelijk te zien.
Baksheesh… wie geef je wel en wie niet?
Vormen van baksheesh die zeker niet okee zijn
Het wordt wat anders als er kinderen in het spel zijn, of die nou uit kwajongensgedrag of als onderdeel van een georganiseerde bende opereren en ook als we worden vastgeklampt en er op zeer doordringende toon baksheesh geëist wordt. Dan blijft bij ons de portemonnee echt op slot. Kinderen horen overdag op school te zitten, of in elk geval niet op straat rond te zwerven. ’s Avonds horen ze in bed, of anders op een veilige plek bij iemand die voor ze zorgt. We zullen kinderen dan ook nooit geld geven, ook niet als dit gevraagd wordt in de vorm van baksheesh. Soms is het gewoon een spelletje, van een groep stoere jongetjes bij elkaar, maar ook dit gedrag kan tot bedelen leiden. En wordt voor een (vaak opgedrongen) dienst al om baksheesh geschreeuwd voordat we goed en wel contact hebben gemaakt met iemand, dan kunnen we daar echt niks mee. Je wil toch niet de boodschap afgeven dat dit een normale manier is van met elkaar omgaan?!
Veel reizigers zijn er inmiddels aan gewend, de taxi-maffia. We noemen taxi chauffeurs weleens oneerbiedig de grootste criminelen die we zijn tegengekomen. Dat is zeker niet in alle gevallen waar en in Georgië waren de taxichauffeurs zeer aangename mensen, maar vaak zijn taxi chauffeurs en tuktuk bestuurders in Azië en het Midden-Oosten er op uit om de onwetende, rijke toerist een poot uit te draaien. Ze noemen een absurd hoog bedrag of vertellen je dat attracties gesloten zijn om je naar een bevriende attractie of winkel te brengen waar ze commissie krijgen. Je hebt er zelfs die de meter aanzetten, maar vervolgens kilometers om rijden. Na het ritje en je betaling vragen ze doodleuk ook nog om baksheesh, terwijl ze hun hand ophouden. Deze mensen kunnen hun fooi wel vergeten bij ons. Die hebben we immers al dubbeldik betaald met het veel te hoge tarief.
Er zijn ook goede tuktuk bestuurders, maar de taxi maffia hoeft geen fooi te verwachten van ons
Een andere maffia-achtige praktijk, die vaak alleen voortkomt uit het gebrek aan een (goedbetaalde) baan, is die van de “schoenen-wacht”. In Sri Lanka, India en Nepal is het in tempels verplicht je schoenen uit te doen. In andere Aziatische landen laat je je schoenen dan bij de ingang achter en trek je ze bij terugkomst weer aan, maar in deze 3 landen loopt er vaak een “schoenen-wacht” rond. Kom je terug, dan wordt er verwacht dat je een bizar bedrag betaalt voor het oppassen op jouw schoenen. Vooral in India is dit een bekende manier van bijverdienen. In Sri Lanka en Nepal staat er vaak een bordje met een vooraf vastgesteld bedrag naast een heus schoenenrek, of wordt de grootte van het bedrag dat je geeft vrij gelaten.
Corruptie
Die laatste vormen van baksheesh zijn onbeleefd en vervelend, maar niet stuitend. Dat zijn sommige andere van onze ervaringen met baksheesh wel. Zo liepen we in Aswan, Egypte bij een eeuwenoude tempel rond, waar we door de bewaker werden toegefluisterd of we een voor toeristen afgesloten deel wilden bezoeken, waarvan betreden niet was toegestaan. Als we hem maar flink zouden betalen mochten we wel even een kijkje nemen.
Sommige vormen van baksheesh zijn netjes, andere wat minder
Meer dan eens hebben we ook onvrijwillig afstand moeten doen van ons geld. Dan is het ineens geen cadeau meer. Zo werden we in Laos eens aangehouden op onze scooter en er werd een flinke boete geëist, omdat we met ons licht aan reden. Het leek ons veilig, maar dat was in Laos blijkbaar niet toegestaan. Inderdaad reed op dat moment niemand anders met licht aan, maar om daar nou een exorbitant bedrag voor te vragen, dat klaarblijkelijk zo uit de duim gezogen werd… Doordat we bleven zeggen dat we alleen maar gezien wilden worden en bleven vragen waar dan stond dat het niet was toegestaan zijn we er uiteindelijk zonder te betalen mee weg gekomen, maar leuk was deze ervaring niet. Wel leerzaam. Discussie levert je vaak wat op in dit soort situaties. En voortaan rijden we zonder licht in Azië. 🙂
Ook in India kunnen ze er wat van, die politieagenten. We trouwden in Pushkar, India, om de volgende dag de lokale politieagent een huwelijkscadeau te mogen betalen. Er was namelijk geen vergunning voor ons feest geweest. Een vergunning die niemand anders ook nodig had, maar wij als rijke buitenlanders wel. Als we niet zouden betalen zou een goede bekende in de problemen komen en aangezien wij een paar dagen later weer verder reisden, maar hij er nog altijd woont, hebben we maar betaald.
De dag na onze bruiloft in Pushkar kwam er nog een onverwachte “rekening”
Al onze ervaringen hebben ons echter nog iets belangrijkers geleerd: als iemand baksheesh van je eist of z’n stem moet verheffen om het van je te krijgen is het niet nodig te betalen, omdat het meestal om corruptie gaat.
Ook het afdingen is een ding dat typisch is voor veel landen buiten Europa. Vind je dat best spannend, of wil jij gewoon een expert worden? Lees er alles over in mijn aparte blog over succesvol afdingen op reis.
Lees meer over Persoonlijk:
